درباره پسته ایران
هرآنچه که نیاز است درباره پسته ایران بدانید
تاریخچه
محمد ابن جرير طبري ( قرن سوم هجري قمري ) پيدايش پسته را با استقرار حضرت آدم در كره زمين هم زمان دانسته و نوشته است : "گويند ميوه هايي كه خداوند هنگام هبوط به آدم داد سي جور بود: ده نوع ميوه پوست دار، ده نوع ميوه هسته دار و ده نوع ميوه بي پوست و بي هسته. ميوه هاي پوست دار شامل : گردو ، بادام و پسته و ..."
مسعودي مورخ و جهانگرد قرن چهارم هجري قمري در كتاب مروج الذهب و معادن الجواهر نوشته است: "چون آدم از بهشت بيرون شد مشتي گندم و سي شاخه از درختان بهشت همراه داشت كه از آن ده ميوه پوست دار بود شامل: بادام، فندق و پسته"
در تورات نيز از پسته سخن به ميان آمده است. در باب 43 از سفر پيدايش گفته شده است كه: يعقوب هنگام فرستادن فرزندانش به دربار يوسف حاكم، توصيه مي كند كه از محصولات سرزمين خود به عنوان ارمغان برايش ببرند. در زمره اين پيشكش ها از عسل، كتيرا و پسته نام برده شده است.
درباره محل پيدايش پسته، منابع مختلف نظرهاي گوناگون بيان مي كنند: دانشنامه بريتانيكا پسته را بومي ايران مي داند. دانشنامه امريكانا پسته را از آسياي غربي مي داند. لاروس آن را به آسياي صغير نسبت مي دهد. در كتاب دانشنامه فارسي، خاورميانه و نواحي مديترانه و در كتاب المنجد از تركستان به عنوان زادگاه پسته ياد كرده اند.
پسته گیاهی است که از دیرباز درنقاط مختلف ایران مورد کشت و پرورش قرار می‌گرفته است. جنگلهای وحشی و خودروی پسته در ناحیه شمال شرقی ایران و نواحی هم مرز با ترکمنستان و افغانستان پیشینهای باستانی دارد و تصور میرود که درخت پسته حدود 4-3 هزار سال قبل در ایران اهلی شده و مورد کشت و کار قرار گرفته است.
سبزوار و سرخس را از قدیمی ترین مناطق کشت پسته میدانند. سابقه کشت پسته در دامغان، سمنان و قزوین را به قرن هفتم هجری و در استان کرمان به قرن دوازدهم هجری نسبت میدهند. کشت پسته در سایر نقاط ایران سابقه 200-150 ساله دارد. علیرغم سابقه طولانی کشت پسته ایران، پسته کاری در دهه های اخیر توسعه بیش از پیش فزاینده ای داشته است.
گیاه شناسی
درخت پسته اهلي (.Pistacia Vera L) متعلق به تيره سماق (Anacardiaceae) است جنس Pistacia داراي 11 گونه است كه همگي آنها از خود، تربانتين يا سقز ترشح مي كنند. گياهان اين تيره بصورت درخت يا درختچه هستند.
درخت پسته داراي برگ‍هاي مركب شانه اي است و هربرگ يك جوانه جانبي را در برمي‍‍گيرد. اكثر جوانه هاي جانبي به گل آذين اوليه مبدل مي شوند و يك محور اصلي را تشكيل مي دهند كه در سال بعد خوشه پسته را توليد مي كنند.
درخت پسته دو پايه است، يعني براي توليد ميوه به وجود هر دو پايه نر و ماده نياز مي باشد و تشخيص درخت نر و ماده از يكديگر از روي گل آنها (آن هم در فصل بهار و به هنگام گل دادن) ميسر است. كارشناسان و باغداران باتجربه از روي اندازه درخت، شكل برگ‍ها، شكل جوانه ها و نحوه استقرار آنها برروي شاخه ها، درخت نر را از ماده براحتي تشخيص می دهند.
گل ها فاقد گلبرگ و غده هاي شهد ساز بوده بنابراين زنبور عسل را به خود جلب نمي كند و گرده گل توسط باد پراكنده مي شوند. درخت نر در فروردين ماه حدود 5 تا 7 روز زودتر از درخت ماده به گل مي نشيند كه گل‍‍هاي آن به صورت خوشه اي بوده و هر خوشه، توده اي ازگل‍هاي متراكم مي باشد. گلها بدون گلبرگ و كاسبرگ حقيقي هستند. هرگل نر مشتمل بر 5 پرچم بيضي شكل با ميله كوتاه سبز رنگ است. گل ماده همانند گل نر خوشه ای است با این تفاوت که شکل قرار گرفتن گلها بر روی خوشه بصورت منفرد و با فاصله از یکدیگر است. گلهای ماده ابتدا به رنگ سبز هستند که این رنگ را تا دو روز حفظ می کنند.اگر در این فاصله دانه های گرده به آنها نرسد و عمل لقاح انجام نشود، رنگ کلاله سه شاخه ای آن به قرمز مایل به قهوه ای تغییر می کند، سپس کلاله خشک شده و می ریزد. در صورت تلقیح، خوشه های گل ماده شروع به رشد کرده و دانه های آن به تدریج بزرگ می شوند.
پوست نرم خارجی دانه ها در حین رشد، رنگهای سبز و صورتی آمیخته به زرد و بنفش کم رنگ به خود می گیرد.
از نظر گياه شناسي ميوه پسته در رديف ميوه هاي شفت طبقه بندي مي شود. تفاوت ميوه هاي شفت در بخش خوراكي آنها است. در پسته و بادام، هسته (مغز) به صورت خوراكي است در حالي كه ساير ميوه جات شفت (زردآلو، هلو)، هسته سخت دارند و ميان برگوشتي بخش خوراكي ميوه مي باشد.
درخت پسته برگ ريز است، بدين معنا كه در پاييز خزان نموده و زمستان را در خواب مي گذراند. ريشه زائي درخت پسته بصورت محوري و عمودي است و تا عمق بيش از دو متر داخل خاك فرو مي رود. سيستم ريشه زائي عمقي، درخت را قادر مي سازد تا به اعماق خاك نفوذ كرده و از آب و مواد موجود در آن به خوبي تغذيه نمايد و از اين رو درختان پسته قابليت سازش با دوره هاي طولاني خشكسالي را دارند.
قدرت توليد ريشه فرعي در درخت پسته خيلي ضعيف است و هرگاه انتهاي ريشه اصلي قطع شود، درخت خشك شده و از بين مي رود.
مرحله نونهالي درخت پسته طولاني است. تا قبل از پنج سالگي، درختان ميوه كمي توليد مي كنند و از 10 تا 12 سالگي باردهي كامل و اقتصادي درخت آغاز مي شود.
ارقام پسته
در ایران حدود 90 رقم شناخته شده است که چهار رقم آن ارقام تجاری فعلی ایران می باشند. این ارقام به دو گروه کرد و کشیده طبقه بندی می گردند. ارقام گرد شامل فندقی و کله قوچی و ارقام کشیده شامل اکبری و احمد آقایی می باشند.
رقم فندقی
یکی از مهمترین ارقام تجاری پسته ایران از گروه ارقام گرد است که در اکثر مناطق پسته کاری کشور کشت شده است. این رقم متوسط گل، زودرس و سال آوری متوسطی دارد.
رقم کله قوچی
از دیگر ارقام گرد می باشد که عملکرد نسبتا ًبالا و بالا بودن میوه درشت از عوامل اصلی انتخاب وگسترش آن بوده است. این رقم میان رس و با سال آوری متوسط می باشد و در اکثر سالها به علت زودگلدهی مخصوصاً در مناطق سردسیر در معرض خطر سرمای بهاره قرار دارد.
رقم احمدآقایی
از ارقام تجاری با میوه کشیده، پوست استخوانی سفید و میوه درشت در سالهای اخیر در حال گسترش می باشد. متوسط گل و دیررس بوده و دارای بیشترین شدت سال آوری است که در صورت اعمال مدیریت صحیح داشت به مقدار زیادی قابل کنترل است.
رقم اکبری
از ارقام تجاری پسته و دارای میوه کشیده و درشت می باشد.این رقم دیرگل و دیررس بوده و از گرمازدگی خسارت بیشتری را متحمل می شود.
